بەشێک لە دەسکەوتەکانى حکومەتەکەى عەبادى ٢٠١٤-٢٠١٨
بانگەشەکردن نییە بەڵکو حەقیقەتە، وپیاهەڵدان نییە بە کەساییەتى دکتۆر حەیدەر عەبادى بەڵکو بە دیکۆمێنتکردنى قۆناغێکە لە میژووى عیڕاقدا کە مەترسیدارترینیان بوو لەسەر بوون و چارەنووسى وەکو دەوڵەتێک،.. وبڕیاردان لەسەر (سەرکەوتوویى یان سەرنەکەوتوویی) هەر قۆناغێک دەبێت سەرچاوە بگرێت لە سرووشتى قۆناغە مێژووییە ئەزموونکراوەکەوە و جۆرى ئەو ئاستەنگانەى کە رووبەڕووى بووەتەوە،.. بۆیە کاتێک دەڵێین عەبادى سەرکەوتوو بوو (وەکو حوکم وسیاسەت وبەڕێوەبردن) دەبێت لێرەدا قۆناغەکەى عەبادى بێنینەوە یاد کە وێرانەى دەوڵەتێکى گرتەدەست لە ساڵى ٢٠١٤ز، وچۆن لە ساڵى ٢٠١٨ز وەکو دەوڵەتێکى ساغەوە بوو رایسپاردەوە کە رێچکەى درووستى گرتبوو بەرەو هەڵسانەوە.
دادپەرەوەرەکان، دەبێت بەراوردێک بکەن لە نێوانى عیڕاقى ٢٠١٤ کە تێیدا دکتۆر عەبادى بەرپرسیارێتى حوکمى بەدەستەوە گرت لەگەڵ عیڕاقى ٢٠١٨ـدا کە عەبادى تێیدا دەسەڵاتى بەجێهێشت، وچۆن حکومەتەکەى بەهێزى گەل و ئەداى باش و سیاسەتێکى درووست توانى نوشست هەڵگێڕێتەوە و بیکات بە سەرکەوتن،.. عیڕاق وەک دەوڵەت وگەل تەنیا تیرۆر ودابەشکردنى وڵات وفەوزا وداڕمانى تێنەپەڕاند، بەڵکو لەو دۆخەدا دەرچوو بە یەکگرتووییەکى پتەوتر و ئابوورییەکى باشتر و ئاسایشێکى باشتر وسەروەرییەکى رێکتر و داهاتوویەکى رۆشەنترەوە. هەروەها دەتوانن بەراوردى دۆخى عیڕاق بکەن کە چۆن بوو لە سایەى حکومەتەکەى عەبادیدا و عیڕاقى دواى عەبادیش چۆنى لێهات، باسەکە پەیوەست نییە بە کەسەکانەوە بە ئەندازەى پەیوەستبوونى بە سیاسەتەکانى بەڕێوەبردنى حوکم وەکو بەرپرسیارێتى و توانا وسەلیقەوە.
و لەڕێگەى پێداچوونەوەیەکى سادە کەسی دادپەروەر دەبینێت کە حوکمى عەبادى چۆن:
- فریاى دەوڵەت کەوت و پاراستى لە داڕمان بەهۆى تیرۆر و مایەپووچییەوە، وسەقامگیریی ئەمنى و کۆمەڵایەتى پاراست، وتایفەگەرى کۆمەڵایەتى لەگۆڕنا، پرۆفیشناڵانە دەزگا سەربازى و ئەمنییەکانمانى دووبارە بونیادنایەوە، ویەکگرتوویى خوڵقاند لە ریزەکانى هێزە جەنگاوەرەکانماندا بۆ ئەوەى ئەرکى ئازادکردنى مرۆڤ و زەوى بەجێبێنن لە چنگى تیرۆرى داعشیدا، وبچووکردنەوەى پەیکەرى حکومى ئەنجامدا و١٠ وەزارەتى هەڵوەشاندەوە وتێکهەڵکێشى کردن، .. لە کاتێکدا کە لەڕووى سەربازیەوە دەجەنگا و سەردەکەوت لەهەمان کاتدا ئەکتى سیاسى و ئابوورى و سەروەریى دەوڵەتیشى بەڕێوەدەبرد و سەردەکەوت.
- دابینکردنى مووچەى فەرمانبەران و خانەنشینانى پاراست لە کاتێکدا ئەو بودجەیەکى بەتاڵى بەدەستەوە گرت لە نێو داکشانى نەوت بۆ کەمتر لە ٣٠ دۆلار بۆ بەرمیلێک وئاستى خزمەتگوزارییەکانى چاودێرى کۆمەڵاییەتى بەرزکردەوە، وپێویستییە سەرەکییەکانى دابینکرد بۆ ئاوارەکان وبنەماڵەى شەهیدان، ودەستیکرد بە گێڕانەوەى سەقامگیرى و دووبارە نۆژەنکردنەوە لە ناوچە ئازادکراوەکاندا (1118 پڕۆژە).
- ئاسایشى دابین کرد بۆ شارەکان کە بەراورد بە ساڵانى پێشوو باشترینیان بوو، لە ساڵى ٢٠١٤ تیرۆر تەنیا لە بەغدادا ٢٠٢ ئۆتۆمبێلى بۆمبڕێژکراوى تەقاندەوە لەکاتێکدا لە ساڵى ٢٠١٧ تەقاندنەوەى تەنیا ١٩ ئۆتۆمبێلى بۆمبڕێژکراوى بە خۆیەوە بینى و ساڵى ٢٠١٨ هیچ تەقینەوەیک تییدا روینەدا، هەروەها بەغداد لە ساڵى ٢٠١٤ تەقینەوەى ١٢٨١ مینى چێندراوى بەخۆیەوە بینى لەکاتێکدا ساڵى ٢٠١٧ تەقینەوەى تەنیا ٢٠٦ مینى تێدا تۆمار کرا، حکومەت توانى بە پلانە پێشوەختەکانی و هەوڵە ئەمنییە بەردەوامەکانى ژمارەى شەهید و بریندار کەمبکەنەوە لە ٩٩١٢ کەس لە ساڵى ٢٠١٤ بۆ ٢٣٠ کەس لە ساڵى ٢٠١٨. هەروەها ساڵى ٢٠١٤ کەوتنەخوارەوەى ٨٦٨ گولە تۆپى بەخۆیەوە بینى بەڵام لە ساڵى ٢٠١٧ ژمارەکە دابەزى بۆ ٦ دانە. ولەسەر ئاستى عیڕاقدا دەستگیرا بەسەر ١٧٧ پشتوێنى تەقینەوە و ١٩٦ مینى چێندراودا و زیانەکانیمان لە هاوڵاتیانى ئازیز دوورخستەوە.
- ئابوورى پاراست لە داڕمان و دیناریش لە کەوتن سەرەڕاى ئەوەى نەوت رێژەى سێیەکى نرخى خۆى لەدەستدابوو، وبەرزبوونەوەى لە بەرهەمهێنانى نەوت و غازدا بەدەستهێنا بە رێژەى ١١٦%، وپرۆسەى گۆڕانى بەرەو لامەرکەزیى بەجێهێنا بە ریژەى ٨١%، ودەستى کرد بە راوەدووکردنى گەندەڵى و بەفێڕۆدان، رێژەى ٣٨% کەمکردەوە لە کۆى تێچووەکانى بودجە بۆ خەرجییە تەشغیلییەکان، وئەداى دەزگا خزمەتگوزارییەکانى پتەوکرد بە رێژەى ٧١% لە بەرنامە حکومییەکەدا.
- ڤەێژنى ئابوورى عیڕاق 2030ـى راگەیاند، ودەستیکرد بە کارکردن بە ستراتیژى کەمکردنەوەى هەژارى ٢٠١٨-٢٠٢٢، وکارکردنى دەسپێکرد بە یاساى گەرەنتى کۆمەڵایەتى یەکگرتوو بۆ هەردوو کەرتى گشتى و تایبەت.
- رێژەى بەرهەمهێنانى کارەباى باشتر کرد لە ١١ هەزار مێگاواتەوە بۆ ١٧ هەزار مێگاوات بێجگە لە سیستەمى هەرێمى کوردستان، ودەستیکرد بە کاراکردنى ستراتیژى پیشەسازى لە عیڕاق ٢٠٣٠، وپڕۆژەى سندووقى کۆمەڵایەتى بۆ گەشەپێدان لە عیڕاقى راگەیاند، وسیستەمى پاراستنى کۆمەڵایەتى چاککردەوە ٢٠١٥-٢٠١٩.
- پڕۆژەى قەرزى ئاسانى پیشکەشکرد بە نزیکەى ٦ ترلیۆن دینار وەکو قەرزگەلێک بۆ گەنجان و نیشتەجێبوون، ونزیکەى ٨ ترلیۆن دینارى دایەوە لە شایستەکانى بەڵێندەران و جووتیاران وەکو قەواڵەیەک بۆ جێبەجیکردن دەشێت بۆ جوڵاندنەوەى چالاکى بازاڕ.
- ئاستى یەدەگى بەرزکردەوە لە ٤٢ ملیار دۆلارەوە بۆ ٥٠ ملیار دۆلار، سەربارى کەمى داهاتە داراییەکان و تێچووى جەنگى دژ بە تیرۆر و ئیلتەزاماتەکانى دەوڵەت بەرامبەر بە هاوڵاتیان و دەزگاکانى خۆی.
- رێژەى هەژارى پاشەکشێى کرد لە ساڵى ٢٠١٨ بۆ ٢٠% کە پێشتر 5% تۆمارکردبوو لە ساڵى ٢٠١٤ـدا ئەمە سەربارى توانا لاوازەکان و خەرجییەکانى ئەرکە سەربازییەکە.
- دەستیکرد بە چالاکردنى تەمویلکردن وقەرزکردنى ئەهلى بەمەبەستى بەرزکردنەوەى رێژەى خستنەکار لە پرۆژە بچووک و مامنەوەندییەکاندا بۆ هەڵمژینى بێکارى لەڕێگەى سندووقى تەمویلکردنى هاوبەشەوە کە بڕە پارەکەى کە تایبەت کراوە بە پاڵپشتیکردنى کەرتى تایبەت دەخەمڵێندرێت بە نزیکەى ٢٥-٣٠ ترلیۆن دینار.
- متمانەى جیهانى بەدەستهێنا پێمان وەکو دەوڵەت و گەل، وهاوسەنگى بەدەستهێنا لە پەیوەندییە هەرێمى و نێودەوڵەتییەکاندا بەو شێوەیەى کە بەرژەوەندییەکانى عیڕاق و سەروەرییەکەى بپارێزیت، وسەرکەوتوو بوو لە دەرهێنانى عیڕاق لە ژێر قورسایى بەندى حەوتەم بەو هۆیەوە دەوڵەت گەڕایەوە بۆ بارى ئاسایى و پێگەى نێودەوڵەتى خۆى، وزۆرێک لە وڵاتان هاتنە پێشەوە بۆ بەستنى رێککەوتن و شەراکەت و هاوبەشى لەگەڵ عیڕاق، لەوانە هاوبەشى ستراتیژى لەگەڵ یەکێتى ئەوروپادا و رێککەوتنى هەماهەنگى ستراتیژى لەگەڵ چیندا، بێجگە لە کرانەوەى سیاسی و شەراکەتى ئابوورى لەگەڵ وڵاتانى ناوچەکەدا،.. سەرەڕاى قەبارەى ئاستەنگییەکان و کەمى تواناکان.. عیڕاق بە عەبادییەوە سەرکەوت و بوو بە نموونەیەک بۆ خۆڕاگرى وسەرکەوتوویى.
