کۆڵەکەى پرۆسەى سیاسى سەرکەوتوو

ئاشکرا بوو بۆ هەمووان  "لە ئاستى ناوخۆیى و دەرەکییدا" کە کۆڵەکەى پرۆسە سیاسییەکە شڵەژا پاش کەوتنى یەکەم شەهید لە خۆپیشاندانەکانى تشرینى ٢٠١٩، تاگەیشتن بە شەهیدى ژمارە (٦٠٠) کە جێى داخە بۆ من بە زمانى ژمارە دەیانخەمەڕوو چونکە بەواتاى وشە ئەوانە شەهیدن.. ئەمە بێجگە لە ژمارەى بریندارەکان کە حاڵەتى برینداربوونیان لە ناجێگیرەوە تا مامناوەند گەیشتە نزیکەى (٢٠٠٠) حاڵەت، ودووبارە جێى داخە بۆ من کە دەنووسم (حاڵەت) چونکە دیاردەیەکى مرۆیى زۆر بوێر بوو.

ئەم شڵەژانە لە پرۆسە سیاسییەکەدا هەڵوەشاندنەوەى حکومەتى (بە ناچارى) لێ کەوتەوە و ئەمەش یەکەم حاڵەتى گۆڕانکاریى هاوشێوەیە لە سیستەمە سیاسییە دیموکراتییەکەماندا لە ساڵى ٢٠٠٣ تا ئەمڕۆ، دوا حکومەت کە هەڵوەشێنرایەوە یان دەستی لەکارکێشایەوە ٦ دەیەى بەسەردا تێپەڕیبوو، پاشان حکومەتێکى نوێ پێکهێنرا بە سەرۆکایەتى (مەدەنییەکى بێلایەن) کە سەر بە میتۆدى میانڕەوى و ناوەندگیرییە.

کە پەیڕەوێکى حکومى کورتکراوەى خستەڕوو کە گرنگترین داخوازییەکانى هاوڵاتیانى لەخۆ گرتووە، ولێرەشدا ئاماژە بە یەکێکیان دەکەین کە هیچى کەمتر نییە لەڕووى گرنگییەوە لەوانەى ترى هاوشێوەى.


(هەڵبژاردنى پێشوەختە)

سەرکەوتنى هەڵبژاردنى پێشوەختە و چاکسازیکردنى پرۆسە سیاسییەکە پشتیوان و بەندە بە سێ کوچکەى گرنگ کە چوارەمیانى نییە...
یەکەم: ئەرکەکانى دامودەزگا جێبەجێکارەکان، کە بریتیین لە:


أ. دابینکردنى ژینگەیەکى سەقامگیر بۆ هەڵبژاردنەکان کە بەند بێت بە (سانسۆرکردنى هەڵگرتنى چەک یان کەڵەکەکردنێکى ئەمنى ئاست بەرز کە مانگێک بەر لە هەڵبژاردنەکان بڵاوەیان پێبکرێت تاوەکو ئاشکراکردنى دەرەنجامەکان، دابینکردنى پشتیوانى لۆجستى)


ب. ئەرکەکانى کۆمسیۆن لەڕیى ئەنجامدانى هەڵبژاردنێکى دادپەروەر و ئازاد و پاک، کە ئەمەش بەرپرسیارێتییەکى مێژووییە.


ج. حکومەت و کۆمسیۆن کاغەزێک پێشکەش بکات کە کۆمەڵێک سیناریۆ لەخۆ بگرێت بۆ شێوەى بازنە هەڵبژاردنەکە لەگەڵ ئەو ئاستەنگانەى کە رووبەڕووى هەر سیناریۆیەک دەبێتەوە.

 

 

 

 


دووەم: ئەرکە تەشریعییەکان، ئەمەش بەرپرسیارێتى (فراکسیۆنە پەرلەمانییەکانە) کە بریتیین لە:

أ. دەنگدان لەسەر تەواوکردنى یاساى هەڵبژاردنەکان لە ماوەیەک کە لە دوو هەفتە زیاتر نەبێت بۆ ئەوەى کۆمسیۆن و حکومەت بتوانن کار بکەن لەسەر رێوشوێنە هونەریى و لۆجستییەکان.

ب. دەنگدان لەسەر یاساى دادگاى ئیتیحادى کە بەبێ بوونى ناتوانرێت پێشوازی بکرێت لە تانەکان و چاوپیاخشاندنەوەیان و پەسەندکردنى دەرەنجامەکان.
ج. دەنگدان بە زۆرینە لەسەر هەڵوەشاندنەوەى پەرلەمان بۆ خودى خۆى بەپێى مادەى ٦٤ لە دەستوور وبەپێى بڕگەى (أ).


سێیەم: هاوڵاتیان کە هەر لەمڕۆوە بەرپرسیارێتییەکى گەورە دەکەوێتە ئەستۆى، کە بریتییە لە:


أ. بەشداریکردنێکى هوشیارانە و چالاک.
ب. خۆڕێکخستنى خۆپیشاندەران لە هەموو پارێزگاکاندا و بەشداریکردن بە فراکسیونێک یان ئیئتلافێکى تایبەت کە هەموویان لەخۆ بگرێت، یان تەبەناى ئەوە بکەن کە بەپێى بژاردەى تایبەت بەخۆیان پشتیوانى لە فراکسیۆنێکى سیاسى دیاریکراو بکەن کە بە درێژەى خواستەکانى خۆیانى دەبینن لە پێناو گۆڕانکارییدا.
ج.بەردەوامبوونى جەماوەر لە چاودێریکردنى هەموو رێوشوێنەکان وەکو خاڵى فشارێک تا کاتى راگەیاندنى دەرەنجامى هەڵبژاردنەکان.

و دەسەڵاتى چوارەم (راگەیاندن) یاوەر و پشتیوانى ئەم سێ کوچکەیە دەکات و ئەرکى گەورە دەکەوێتە ئەستۆى ئەم دەسەڵاتە لە گواستنەوەى راستییەکان و هوشیارکردنەوەى جەماوەر و ئاشکراکردنى ساختەکارى، هەرەوەها پێویستە کە عیڕاق بکرێتەوە بەڕووى رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان تایبەت بە پرسى هەڵبژاردن بۆ ئەوەى بەشدار بن لە چاودێریکردن و پشتیوانى لە پرۆسەى هەڵبژاردنەکان بکەن هاوشێوەى نووسینگەى (دەزگا دیموکراتییەکان و مافى مرۆڤ) OSCE کە رێکخراوێکى تایبەتە بە چاودێریکردن و پشتیوانیکردنى هەڵبژرادنەکان.

هەروەها نەتەوە یەکگرتووەکان، وەکو ئامرازێک بۆ دڵنەوایى کردنى دەنگدەرى عیڕاقى. وپێمانوایە کە چاکسازیى سیاسى راستەقینە بەندە بە  پرۆسەى  راستێنەى هەڵبژاردنى داهاتووەوە، وتواناى لە بەرهەمهێنانى پەرلەمانێکى شەرعى کە نوێنەرایەتى لە هێزى گەل و ئیرادەى هاوڵاتیان بکات. تا گەیشتن بە بەجێهێنانى داخوازی و مافە رەواکانیان.